آشنایی کامل با رادار کشف و مراقبت قبله -GABALA و تاریخچه فعالیت آن از شوروی تا آذربایجان

اتحادیه جماهیر شوروی ... نامی بزرگ و برای بسیاری از مردم سه دهه ی گذشته بسیار دلهره آور.‌‌‌ کشوری فوق العاده قدرتمند و مالک نیمی از کره ی زمین . دارای تفکرات افراطی کمونیستی . لازم است بدانید به دلیل عدم وجود یک سازماندهی رسانه ای قدرتمند بسیاری از دستاوردهای این کشور دربسیاری از زمینه ها ازجمله بخش نظامی نادیده گرفته شد وسرانجام به دلیل همین ضعفها این کشور قدرتمند در جنگی که هیچ تبادل آتشی درآن وجود نداشت از دشمن سرسخت خود شکست خورد.این ضعف رسانه ای هنوزهم درکشورمیراث دار شوروی، روسیه تاحدود زیادی وجود دارد. در این مطلب سعی کردیم به یکی از تولیدات نظامی دوران شوروی بپردازم که هنوز هم علی رغم گذر حدود سه دهه  پدیده ای شگفت انگیزاست .

 رادار مراقبت و کشف هوایی  قبله

البته کاملا واضح است که در مقایسه تئوری این رادار جستجوگر استراتژیک  با همسانان امروزی اش مورد چشمگیر خاصی وجود ندارد اما نکات خارق العاده در مورد این رادار زمانی پدیدار میشود که بدانیم این سیستم در حدود بیش از سه دهه قبل ساخته شده و آمار عملیاتی آن بسیار عالی میباشد. اهمیت شناخت این رادار برای کاربران ایرانی ازین جهت میباشد که بعد از عدم توافق روسیه با کشور آذربایجان بر سر اجاره مجدد این سامانه مدتیست شایعاتی مبنی برتمایل و پیگیری ایالات متحده آمریکا به منظور استفاده مشترک آمریکا وآذربایجان ازاین راداراستراتژیک به گوش میرسد که توافقاتی هم درمورداین موضوع بین طرفین به دست آمده...

پایگاه نظامی قبله که در سال 1984میلادی توسط شوروی سابق در منطقه مرزی قبله جمهوری آذربایجان با  ‪روسیه در 206 کیلومتری شمال غرب باکو احداث شد به سیستمهای ردیابی حملات موشکی با برد حدوداً هفت هزار کیلومتر مجهز است . این رادار بخشی از سیستم ردیاب موشکهای بالستیک روسیه محسوب می‌شود که در شمال غربی جمهوری آذربایجان واقع است و در زمان شوروی یکی از مراکز مهم سیستم دفاع موشکی این جماهیر محسوب می‌شده است. ساختمان 16طبقه این تاسیسات با محدوده برد6000 تا 7000 کیلومتر(بردرادارها باتوجه به عوامل محیطی وپدیده ها ی جوی متغیراست)، قادر است منطقه خاورمیانه، شرق دور و بخشی از آفریقا را پوشش دهد به عبارتی ساده تر این  ایستگاه رادار که در روزهای پر کاری اش دارای 1100 نفر پرسنل بود  قادر به ردگیری موشکها و پرتابه هایی بود که در قلمرو های ایران، ترکیه، چین، پاکستان، هند، عراق و استرالیا و نیز بیشتر قاره آفریقا و بخش هایی از اقیانوس های هند و اطلس پرتاب می شدند.پایگاه رادار قبله  موشکهای بالستیک و سایر موشکهای غیر بالستیک را از مسافت 6 هزار کیلومتر دورتر شناسایی می کند. ردیابی موشک های زمینی و موشک های بالستیک دریایی که قابلیت انتقال سلاح هسته ای را دارند، نیزازتوانایی های این رادار میباشد. رادار قبله موشکهای پرتابی و مسیر موشکها و اهداف موشکها را نیز شناسایی می کند و برای نابودی موشکها ، سیستم پدافند موشکی را بکارمی گیرد . مقامات مسئول وکارشناسان رادار می گویند رادار قبله حتی راکتها و موشکهای پرتابی هواپیماهای امریکا و موشکهای دور برد امریکا در جنگ افغانستان را نیز شناسایی کرده بود

اختلاف روسیه و آذربایجان

پس از استقلال جمهوری آذربایجان این ایستگاه راداری یکی از اموال این کشور به حساب آمد و روسیه  طبق  توافقنامه ای به استفاده از آن ادامه داد. جمهوری آذربایجان با توجه به انقضای توافقنامه استفاده از این ایستگاه راداری در سال 2012میلادی، در ابتدا از روسیه خواسته بود تا برای اجاره این ایستگاه سالانه 15 میلیون دلار پرداخت کند، اما بعداً مبلغ اجاره درخواستی خود را 300 میلیون دلار اعلام کرد. این در حالی است که، با توجه به درخواست اجاره 300 میلیون دلاری از سوی آذربایجان، در واقع این خواسته به منزله شرطی غیرقابل اجرا از سوی آذری ها مطرح شد. روسیه تا هنگام خاتمه دادن به قرارداد اجاره این ایستگاه راداری، سالانه 7 میلیون دلار بابت اجاره این ایستگاه رادار، 5 میلیون دلار قیمت برق آن و 10 میلیون دلار هم هزینه‌های اشتراکی می پرداخت. دولت آذربایجان همچنین خواهان کاهش حداکثری مخاطرات زیست محیطی این ایستگاه، پرداخت مبالغی برای جبران زیان وارده به ساکنان اطراف ایستگاه، افزایش تعداد نظامیان آذربایجانی شاغل در این ایستگاه و واگذاری بخش‌های خدماتی ایستگاه به آذربایجانی‌ها شده بود. برخی از منابع روسی با اعلام مخالفت مسکو با برخی از این شروط اعلام کرده بودند که، با مبالغ مورد درخواست آذربایجان امکان ساخت یک ایستگاه راداری جدید در قفقاز شمالی وجود دارد. این در شرایطی است که چندی پیش خبرگزاری آپا به نقل از منابع آگاه نظامی با اشاره به اتمام مدت اجاره پایگاه قبله در سال ۲۰۱۲، نوشته بود: روسیه به دنبال عقد قراردادی با جمهوری آذربایجان است که طی آن موقعیت حقوقی جدیدی برای حضور در این ایستگاه راداری پیدا کند و حتی موضوع بازسازی این ایستگاه راداری  نیز در بین بوده است. ناگفته نماند که، مقام های مسکو و باکو بین سال های 2009 تا 2011 میلادی تلاش مضاعفی را به منظور استفاده مشترک روسیه و آمریکا از ایستگاه راداری قبله انجام دادند. این تلاش ها تا پیش از استقرار سامانه راداری پیش اخطارآمریکا و ناتو ( که بخشی از سامانه سپر موشکی تلقی می شود) در استان ملاطیه ترکیه ادامه داشت. با شکست گفتگوهای روسیه و آذربایجان، بر اساس قرارداد مسکو و باکو مهلت اجاره ایستگاه راداری روسیه در خاک جمهوری آذربایجان در اواسط دسامبر 2012 میلادی به پایان رسید.

پایان حضور روسیه در قبله

 طبق اعلام پایگاه خبری-اینترنتی «راس بالت»، در ماه دسامبر سال 2012 بر اساس یک توافقنامه بین دولتی و به این دلیل که شرایط استفاده از این ایستگاه دیگر مورد رضایت طرفین قرار نداشت، روسیه اعلام کرد که دیگر از این ایستگاه استفاده نخواهد کرد. و در پی این موضوع وزارت دفاع جمهوری آذربایجان بطور کامل مسئولیت کنترل ایستگاه رادار «قبله» که پیش از این در اجاره روسیه قرار داشت را در اختیار گرفت. این ایستگاه رادار اکنون تحت کنترل نظامیان آذربایجانی قرار دارد و تمامی نظامیان و متخصصان روسی به همراه خانواده‌های خود این پایگاه را ترک کرده‌اند. وزارت دفاع روسیه پیش از این اعلام کرد که منطقه تحت پوشش ایستگاه رادار قبله اکنون دیگر با استفاده از رادار مستقر شده در ناحیه کراسنودارک روسیه قابل پوشش است و دیگر نیازی به استفاده از این ایستگاه در خاک آذربایجان که هزینه مضاعفی را بر بودجه این وزارتخانه تحمیل می‌کند، وجود ندارد.

پشت پرده اقدام آذربایجان

مقامات آذری کاملاً از این مسئله آگاهی داشتند که شرایط این کشور از جمله مبلغ اجاره مورد درخواست آن از سوی روسیه، پذیرفته نخواهد شد و بدین ترتیب می توان این اقدام جمهوری آذربایجان را به منزله گامی برای کاهش حضور روسیه در این کشور تلقی کرد. با این همه، روس­ها سعی دارند تاثیراین موضوع در روابط متقابل را ناچیز جلوه دهند و در این راستا، یک منبع نظامی روسیه اعلام کرد، تصمیم در خصوص به تعلیق در آمدن استفاده از این ایستگاه راداری به روابط با جمهوری آذربایجان صدمه‌ای وارد نمی‌کند. این در حالی است که، جمهوری آذربایجان در سال‌های اخیر بیش از پیش به سمت غرب گرایش یافته و تلاش کرده تا همکاری های نظامی خود را با غرب و اسرائیل گسترش دهد و در حال حاضر همکاری های  گسترده ای با سازمان ناتو دارد.

اقدامات متقابل روسیه

 گزارش منابع روسی حاکی از آن بود که روسیه  در پی آغاز ساخت سه ایستگاه راداری استراتژیک جدید در سال 2013 بود. سرهنگ الکسی زولوتوخین، سخنگوی نیروی پدافند هوایی و فضایی روسیه،  در اظهار نظری دراین باره گفت، قرار است سه ایستگاه راداری جدید از نوع " ورونژ" (Voronezh) در سه منطقه مختلف ساخته شود. این رادارها در منطقه کراسنویارسک (Krasnoyarsk Territory) در سیبری شرقی، در جمهوری آلتای(Altai Republic) در سیبری جنوبی و در ناحیه اورن بورگ (Orenburg region) در مرکز روسیه، ساخته خواهند شد. در حال حاضر، چهار ایستگاه راداری " ورونژ" که دارای ضریب آمادگی عملیاتی بالایی هستند، بخشی از سیستم هشدار زودهنگام حملات موشکی محسوب می شوند. گفتنی است که ژنرال اولگ استاپنکو، معاون وزیر دفاع روسیه، در 27 دسامبر از انجام مطالعات امکان سنجی برای ساخت این ایستگاه های راداری خبر داد، که قرار است طبق برنامه ساخت آنها آغاز شود.

 همچنین ویکتور بارانتس کارشناس نظامی روس اعلام کرده بود که پایگاه راداری روسیه در آرماویر آمادگی جایگزینی رادار قبله را داراست بارانتس بیان میکند این ایستگاه  رادار بسیار مجهزتر از پایگاه راداری قبله است. وی همچنین می گوید: در این پایگاه از آخرین تجهیزات روز روسیه استفاده شده است. به همین خاطر بر پایگاه قبله برتری داشته و در ردیابی و رهگیری اهداف بسیار سریعتر عمل می کند علاوه بر پایگاه راداری روسیه در آرماویر، پایگاه دیگری نیز با همین خصوصیات در منطقه لنینگراد تاسیس شده است. در آینده نزدیک نیز دو ایستگاه دیگر در منطقه کالنینگراد و ایرکوتسک تاسیس خواهد شد. تا سال 2020 میلادی پایگاه راداری روسیه به جدیدترین امکانات مجهز می شود

این در حالیست که بسیاری از کارشناسان اعتقاد داشتند که استفاده از هر دو پایگاه راداری قبله و آرماویر می تواند احتمال بروز خطر و حمله موشکی را کمتر کند و به همین دلیل روسیه به تمدید اجاره پایگاه قبله در آذربایجان تمایل داشت. اما با این حال  کارشناسان روس تاکید می کنند که پایگاه های حاضر و پایگاه های در حال ساخت روسیه بدون همکاری پایگاه راداری قبله نیز می توانند از خطرات احتمالی  موشکها پیشگیری کرده و امنیت منطقه را تامین کنند .

                                                   چینش فعلی شبکه راداری ورونژ روسیه

در پایان لازم به ذکر است به نظر می رسد که ناکامی روسیه در حفظ ایستگاه راداری قبله، گامی به عقب برای ادامه حضور نظامی این کشور در منطقه قفقاز تلقی می شود. کارشناسان معتقدند در کنار شروط اعلام شده از سوی باکو، تنش‌های اخیر در مناسبات روسیه و جمهوری آذربایجان از جمله تاسیس اتحادیه موسوم به میلیاردرهای آذری در روسیه و نگرانی باکو از تحرکات مسکو درباره اقلیت‌های لزگی و تالشی جمهوری آذربایجان و تلاش باکو برای جلب رضایت آمریکا، در شکست مذاکرات باکو و مسکو درباره تمدید اجاره ایستگاه راداری قبله  موثر بوده است. در عین حال، روسیه تلاش کرده تا با ساخت سایت های راداری جدید حداقل از نظر نظامی، جبرانی برای از دست دادن این سایت راداری انجام داده باشد.این در حالی است که، با توجه به عدم تمدید توافقنامه مربوط به ایستگاه راداری قبله، می توان انتظار داشت که با  خروج روس ها از جمهوری آذربایجان، زمینه افزایش حضور  نظامی و امنیتی آمریکا در این کشور بیش از پیش فراهم شده و در این راستا بعید به نظر نمیرسد که آمریکایی ها پیشنهاد قابل توجهی برای اجاره ایستگاه راداری قبله به دولت آذربایجان ارائه دهند. کما اینکه در اواسط سال 2011 میلادی "  اندریو شاپیرو"، دستیار وزیر خارجه آمریکا در امور سیاسی و نظامی، در پایان دور جدید مذاکرات امنیتی آذربایجان- آمریکا در باکو اعلام کرد، احتمال دارد که مذاکرات آمریکا با آن کشور در مورد ایستگاه راداری قبله ادامه یابد.